Yaşayan Kültür: Damacılar Kahvesi
Aslında pek çoğumuz kahvehanelerde okey, tavla ve kağıt oyunları gibi oyunlar oynandığını biliriz. Yanılmıyoruz çünkü genellikle öyledir. Fatih’teki Bozdoğan Kemeri’nin bir ucunda, kuytu bir köşede kalan Damacılar Kahvesi ise bu genellemenin dışında kalan nadir mekanlardan biri. Damacılar Kahvesi’nin nasıl bir yer olduğunu anlatmadan önce dama oyunundan kısaca bahsetmek isterim:
Dama oyununun tarihi antik çağlara kadar uzanır. Farkı zamanlarda ve birbirine çok uzak yerlerde yaşamış olan uygarlıklara ait kazılarda çıkan taşlar ve tahtalar, bu oyunun tarihinin çok daha eski olabileceğini göstermektedir. Dama oyunu Osmanlı İmparatorluğu döneminde dünyanın pek çok yerine yayılmıştır. Günümüzde uluslararası alanda Türk Daması olarak bilinmektedir ve gencinden yaşlısına her insanı kaynaştırabilecek bir değerdir. Kuralları satrançtan daha basittir ve satranca çok yakın bir oyun yapısına sahiptir.
Türk Daması’nda, usta damacıların oyun sırasında veya öncesinde uzun çalışmalar sonucu ortaya koydukları karmaşık oyunlara verilen isimlerin aşağıdaki örneklerine baktığımızda, böyle bir toplumsal ve kültürel derinliğe sahip isimlendirmenin bir benzerinin yeryüzünde başka hiç bir oyunda yer almadığını göreceksiniz!
“Usta Çırak Oyunu, Dişi Baltacı, Kibar Baltacı, Aydın Açmazı, Kayseri Açmazı, Damacıbaşı İbrahim Bey’in Hurdası, Halil Paşa’nın Çarpan Daması, Tahir Efendinin Taaccüp Edilecek Bir Hurdası, Tahir Efendi’nin Bağdatlıya Yaptığı Bir Oyun, Keskin Edirne, Giritli Şükrü Bey’in Oyunu, Orta Oyunu, İşkodralı Arnavut Selim Paşa’nın Tahir Efendi’ye Naziresi, Sururi Ethem Bey’in Kurt Dolabı, Tatar Açmazı, Üsküdarlı Sadri’nin Açmazı, Demirci Kesmesi, Derviş Hanpar’ın Cinli Oyunu, Sultan Mahmut Açmazı, Yavuz Açmazı, Aziziye Oyunu, Baltacı Açmazı, Kahkaha Oyunu, Nazillili Merhum Şevki Oğlu Halil Usta’nın Açmazı, Kocabaş Kırması, Çatal Kazık Oyunu, Kadı Aziz Açmazı.”
Sultan Abdülaziz’in de gerçek bir dama meraklısı olduğu ve damacıları yanından ayırmadığı bilinir.
Günümüz de ise İstanbul, İzmir, Adana, Gaziantep ve Aydın başta olmak üzere pek çok ilimizde Dama Dernekleri bulunmaktadır. Türkiye Dama Şampiyonası’ndan önce bu dernekler kendi üyeleri arasında bir turnuva düzenleyerek dereceye giren üyelerini Türkiye Şampiyonası’na göndermektedir. Şimdi Fatih’teki Damacılar Kahvesi’ne geri dönüp burayı tanıyalım:
Kapıdan içeriye girdiğinizde görmeye alışık olmadığınız bir durum karşılıyor sizi. 50-60 yaşlarındaki insanların genç bir damacıya taş çıkartacak hızda dama oynadıklarını görüyorsunuz. Mekanda camın önüne dizilmiş olan Dama Şampiyonaları’nda kazanılmış kupalar buranın değerini kat kat artırıyor insanın gözünde. Masalar ise normal kahvehanelerde görmeye alışık olduğumuz gibi değil. Tamamen tahta ayaklardan ve mermer bir zeminden yapılmış özel dama masaları bulunuyor. Kahvede dama oyunundan başka hiçbir oyun bulunmuyor ve oynayan insanlar gerçekten bu oyunun duayenleri diyebileceğimiz kabiliyete sahipler.